یکی از مصادیق جرایم علیه نظام اقتصادی کشور، دخل و تصرّف متقلّبانه در سکّه های رایج داخلی یا خارجی است. به طور کلی در سایه تأمین آسایش عمومی در یک جامعه، افراد آن در روابط متقابل، از اعتماد و اطمینان برخوردار شده و روابط با دیگران را فراهم می سازند. در نتیجه، آسایش عمومی ایجاب می نماید که معاملات و خرید و فروش مسکوکات اعم از طلا و نقره و یا مسکوکات رایج دیگر، از هرگونه تقلّب و دستکاری و مخدوش شدن مصون بمانند.

سکّه به پول هایی اطلاق می شود که با عیار مخصوص و وزن معلوم از فلزات قیمتی مانند طلا و نقره و یا فلز های عادی نظیر مس یا برنج یا نیکل و یا مخلوطی از آنها به صورت آلیاژ ساخته می شود. در کشور ایران حق امتیاز ضرب سکّه به موجب قانون مسکوکات طلا مصوب سال 1337 فقط در انحصار دولت است که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران صورت می گیرد.

واژه «قلب» و «تقلّب» نیز همواره در برابر سکّه واقعی و اصیل رایج داخلی و خارجی به کار رفته و شامل هر نوع شبیه سازی و یا مخدوش کردن آن می باشد.

مجازات تهیه و ترویج سکه تقلبی در قوانین جزایی ایران

بر اساس قانون مجازات اسلامی هرکس شبیه هر نوع مسکوک طلا یا نقره داخلی یا خارجی از قبیل سکه بهار آزادی، سکه های حکومت قبلی ایران، لیره و نظایر آن را از پول ها و ارزهای دیگر که مورد معامله واقع می شود، بسازد یا عالماً داخل کشور نماید یا مورد خرید و فروش قرار دهد یا ترویج سکّه قلب نماید، به حبس از یک تا ده سال محکوم می شود.

همچنین هرکس به قصد تقلب به هر نحو از قبیل تراشیدن، بریدن و نظایر آن از مقدار مسکوکات طلا یا نقره ایرانی یا خارجی بکاهد  یا عالماً و عامداً در ترویج این قبیل مسکوکات شرکت کند یا آن را داخل کشور نماید به حبس از یک تا سه سال محکوم می شود و چنانچه شبیه مسکوکات رایج داخلی یا خارجی غیر از طلا و نقره را بسازد یا عالماً آن را داخل کشور نماید یا در ترویج آنها شرکت کند یا مورد خرید و فروش قرار دهد به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد.

علاوه بر مجازات های مقرر در فوق، کلیّه اموال تحصیل شده از طریق موارد مذکور نیز به عنوان تعزیر به نفع دولت ضبط می شود. البته هرگاه اشخاصی که مرتکب جرائم مذکور شده اند، قبل از کشف قضیه، مأمورین تعقیب را از ارتکاب جرم مطلع نمایند یا در ضمن تعقیب به واسطه اقرار خود موجبات تسهیل تعقیب سایرین را فراهم آورند یا مأمورین دولت را به نحو مؤثری در کشف جرم کمک و راهنمایی کنند، بنا به پیشنهاد دادستان مربوط و موافقت دادگاه و یا با تشخیص دادگاه در مجازات آنان تخفیف مناسب داده می شود و حسب مورد از مجازات حبس معاف می شوند، مگر آن که احراز شود قبل از دستگیری توبه کرده اند که در این صورت از کلیه مجازات های مذکور معاف خواهند شد.

مرتکب جرم

قانونگذار برای اشاره به عامل جرم از کلمه «هرکس» استفاده نموده است. بنابراین همه افراد اعم از کارمند و غیر کارمند، نظامی یا غیر نظامی، ایرانی یا خارجی، زن یا مرد، مسئول و غیر مسئول صرف نظر از شغل یا سمت یا مرتبه اداری می توانند مشمول این حکم قانونی قرار گیرند.

فعل مرتکب جرم

با توجه به مواد مربوط به تهیه و ترویج سکه تقلبی، فعل مرتکب همواره یک عمل مثبت مادی خارجی است که حسب مورد می تواند شامل ساخت و شبیه سازی سکه، مخدوش نمودن سکه، داخل کشور کردن و ترویج آن باشد. بنابراین جرم قلب سکه با ترک فعل مصداق پیدا نمی کند.

ضمناً جرم مذکور مبتنی بر اضرار فرد نیست و دیدگاه قانونگذار نسبت به این قبیل جرایم بر این است که جامعه بیشترین ضرر را از ارتکاب آنها خواهد برد و خطر اولیه و ابتدایی آن متوجه کل نظام اجتماعی و اقتصادی کشور است.

موضوع جرم

موضوع جرم تهیه و ترویج سکه تقلّبی شامل موارد زیر است.

 1- ساختن سکه تقلبی: عمل سکه سازی قلب هنگامی تحقق پیدا می کند که مرتکب، شخصاً مقدار کمی فلزات طلا یا نقره و یا غیر آن را با فلزات دیگر مخلوط کرده و پس از ذوب و قالب گیری، شبیه سکه های رایج را بسازد. البته برای تحقق این جرم، وزن و عیار سکه واقعی ملاک نیست و اگر وزن و عیار سکه تقلبی با وزن و عیار سکه واقعی مساوی و یا حتی بیشتر از آن هم باشد، باز در صورت احراز سایر شرایط، جرم محقق خواهد شد. به هر حال، چون اقداماتی که در راستای ساختن و شبیه سازی سکه صورت می گیرد غالباً به صورت مخفیانه و پنهانی است، لذا کشف وسایل ذوب، قالب گیری، شبیه سازی و منگنه در نزد مرتکب مبیّن عمل سکه سازی قلب می باشد.

2- مخدوش کردن سکه: عمل مادی مخدوش کردن مسکوک طلا یا نقره ممکن است به وسیله تراشیدن، سوهان کردن و یا بریدن سکه صورت گیرد. همچنین ممکن است این عمل با استفاده از وسایل الکتریکی یا شیمیایی واقع شده و بدین ترتیب مقداری از فلز قیمتی را کاهش داد.

البته عمل مخدوش کردن فقط در مورد سکه های طلا و نقره جرم محسوب می شود و اگر کسی اقدام به مخدوش کردن سکه های غیر از طلا و نقره نماید، مورد از شمول حکم قانون خارج است، زیرا به علت کم اهمیت بودن ارزش فلزات مسکوک غیر از طلا یا نقره، کمتر کسی حاضر می شود که رنج تحمل این عمل را به خود بدهد و از این راه منفعتی کسب نماید.

3- ترویج سکه تقلبی: ترویج در لغت به معنای رواج دادن، رونق دادن و روا کردن چیزی است و از نظر حقوقی عمل هر شخصی است که با علم به اینکه سکه متصرفی او تقلبی یا مخدوش است، آن را بلاعوض و یا در مقام پرداخت دین به جریان انداخته و به دیگری بدهد.

بنابراین در جهت تحقق جرم ترویج سکه قلب یا مخدوش، اهمیتی ندارد که رواج دادن آن در ازاء گرفتن وجه بوده یا اینکه به صورت مجانی و رایگان در اختیار دیگری قرار گیرد. همچنین اهمیتی ندارد که در اثر ترویج سکه تقلبی به شخص یا اشخاص زیان و ضرری واقع شده یا نشده باشد و شرط تحقق جرم مبتنی بر اضرار غیر نمی باشد.

البته عمل ترویج باید به گونه ای باشد که بر حسب عرف، رواج دادن و رونق دادن بر آن اطلاق شود. بنابراین اگر صراف و یا جواهر فروشی جهت تزئین ویترین مغازه اش از سکه های تقلبی استفاده کند یا سکه های مخدوش را در معرف دید مشتریان قرار دهد، هرچند که علم به تقلبی بودن یا مخدوش بودن آنها باشد، اما نمی توان علم او را عرفاً ترویج سکه دانست. به هر حال، تشخیص اینکه عمل مرتکب ترویج سکه تقلبی هست یا خیر؟ بر عهده دادگاه رسیدگی کننده به جرم است.